فرهنگ مجازی

مقدمه:

امروزه می توان از دو فرهنگ واقعی و فرهنگ مجازی در کنار یکدیگر نام برد. فرهنگی که در فضای واقعی بروز و نمود می یابد را فرهنگ واقعی و فرهنگی که بروز و نمود آن در فضای مجازی است، فرهنگ مجازی می نامند.در یک مثال ساده، میتوان به عزاداری در فضای واقعی و عزاداری در فضای مجازی اشاره کرد. در فضای واقعی هنگامی که میخواهید عزاداری کنید احتمالا در یک مجلس که به همین مناسبت برپا شده حضور پیدا میکنید و با سینه زدن و اشک ریختن، با مداح همراهی میکنید. اما همین عزاداری کردن هنگامی که در بستر فضای مجازی رخ می دهد، متناسب با اختصاصات این فضا، به گونه ای دیگر بروز می یابد. بدین ترتیب که فایل های صوتی و تصویری مربوط به عزاداری را مشاهده میکنید و به اشتراک میگذارید و برای نشان دادن تاثر خود از استیکر ها و ایموجی های در حال گریه استفاده می کنید. در مثالی دیگر می توان به اعتراضات و جنبش ها و بروز و نمود متفاوت آنها در فضای مجازی و فضای واقعی اشاره کرد. در حالی که اعتراضات و جنبش ها در فضای واقعی با تجمع و شعار دادن و اعتصاب همراه است، اعتراض در فضای مجازی در قالب کمپین ها و بازنشر مطالب اعتراضی، نمود می یابد.

 

تعریف فرهنگ مجازی:

اگر تعریف ریموند ویلیامزاز فرهنگ را مبنا قرار دهیم، فرهنگ عبارت است از راه و روش زندگی. این در حالی است که امروزه و با ظهور فضای مجازی، می توان از شیوه جدیدی از زندگی سخن گفت که بر بستر فضای مجازی پدید آمده است. این فرهنگ و شیوه زندگی جدید را فرهنگ مجازی می نامیم. اصطلاح فرهنگ مجازی، نخستین بار در سال 1963 استفاده شد و در اوایل دهه 1990 به طور گسترده ای در محافل علمی مورد استفاده قرار گرفت.این اصطلاح توسعه مفهومی خود را مدیون نورمان وینر است (الیزا کولا، 2012). «فرهنگ های شبکه ای الکترونیک، اساسا مجموعه ای از کردارهای اجتماعی هستند که از رایانه و فناوری دیجیتال استفاده می کنند» (پرامودکی، 1394: 218).همچنین به گفته دکتر عاملی، فرهنگ مجازی، فرهنگی است که در فضای اطلاعات و محیط واقعیت مجازی ظهور پیدا می کند و از ابعاد شبیه سازی شده مشترک با فرهنگ در جهان فیزیکی برخوردار است. از جمله ویژگی های فرهنگ مجازی، می توان به همه جا حاضر بودن، جهانی بودن، فراملی بودن، تنوع داده ها و فضای صنعتی آن، اشاره کرد.

 

 

 

 

 ویژگی های فرهنگ مجازی در مقایسه با فرهنگ واقعی:

 1. فضا- مکان محوری و فراملی بودن: از جمله اختصاصات فرهنگ در فضای واقعی، اتکای آن به مکان و مرزهای جغرافیایی است. این ویژگی در فرهنگ مجازی وجود ندارد. فرهنگ مجازی مکان محور نبوده و نیز در فضای مجازی مرزهای محدودکننده برای فرهنگ وجود ندارد. فرهنگ مجازی فراتر از مرزها و مکان های جغرافیایی است. یکی از مسائلی که در قالب پارادوکسی بین فرهنگی در این جا مطرح است، پارادوکس جغرافیا داشتن و برخورداری از فرهنگ ملی و احساس تعلق ملی در جهان اول و عدم برخورداری از همان فضای فرهنگی و احساس تعلق در جهان دوم است (عاملی، 1395). البته باید توجه داشت که همزمان با جهانی شدن در فضای مجازی که محصول صنعت همزمان ارتباطات است، در جهان واقعی هم شاهد جهانی شدنی هستیم که متاثر از صنعت حمل و نقل است (عاملی، 1382). بنابراین، می توان ادعا کرد که همزمان با جهانی شدن در فضای واقعی و افزایش ارتباطات بین فرهنگی متاثر از آن، فرهنگ های واقعی نیز امکاناتی برای فراملی شدن به دست آورده اند. 

 

2. تنوع داده ها: تنوع داده ها از دیگر اختصاصات فرهنگ های مجازی است. اگرچه امروزه همزمان با توسعه حمل و نقل و جهانی شدن در فضای واقعی، امکان آشنایی با سایر محتواها و فرهنگ ها فراهم شده است، با این وجود می توان گفت که فرهنگ ها در فضای واقعی، هنوز هم به میزان زیادی به محتواهای محلی و وابسته به جغرافیای خاص، متکی هستند. این در حالی است که با توجه به حجم وسیع اطلاعات در فضای مجازی، هر کس می‌تواند متناسب با علایق و نیازهای خود محتواهایی را به اشتراک گذاشته یا کسب کند و فرهنگ های مجازی از تنوع داده بسیار بیشتری برخوردارند. به عبارت دیگر، فضای مجازی امکان مواجهه گسترده فرد با افراد، آموزه‌ها، ارزشها و هنجارهای مختلف دیگر را فراهم می کند. عدم وجود کنترل مرکزی و کاربرمحور بودن آن نیز بر گستره و تنوع محتوا در فضای مجازی می افزاید. این امر سبب می شود که افراد در انتخاب هویت، فرهنگ و روش زندگی خود، وابستگی کمتری به اعضای خانواده و نزدیکان خود داشته باشند. همچنین افراد می‌توانند متناسب با علایق خود، ترکیب‌های جدیدی از منابع هویت‌ساز خلق کنند. بدین ترتیب در فضای مجازی ما با فرهنگ های چندپاره ای که از ترکیب و امتزاج انواع فرهنگ ها بوجود آمده اند، روبرو هستیم؛ چیزی که از آن تحت عنوان بریکولاژ فرهنگی یاد می شود.

 

3. سیالیت و تکثر فرهنگی. اگرچه در فضای واقعی از فرهنگ ها سخن گفته می شود و فرهنگ های متعددی وجود دارد؛ این تنوع و تکثر در فرهنگ های مجازی به میزان بسیار بیش تری وجود دارد. همچنین از دیگر اختصاصات فرهنگ مجازی، سیالیت آن است. در حالی که فرهنگ در فضای واقعی به میزان زیادی از ثبات برخوردار است، فرهنگ در فضای مجازی با سیالیت و عدم ثبات مواجه است.

 

4. تبادل فرهنگی. در فرهنگ های مجازی و با از میان برداشته شدن مرزهای جغرافیایی، امکان برخورد، تبادل و انتقال فرهنگی، بسیار بیشتر شده و رشد چشمگیری داشته است. در گذشته امکان تبادل فرهنگی میان جوامع بسیار اندک بود؛ اما این امکان با ظهور فضای مجازی به شدن توسعه یافت و امروزه برای هر فردی این امکان وجود دارد که محتوا و فرهنگ خود را با دیگران به اشتراک بگذارد. «البته باید به این نکته نیز توجه داشت که اگرچه فضای مجازی، به صورت بالقوه فرصت مناسب و آزادی عمل نامحدودی برای همه افراد فراهم می کنند تا فرهنگ و هویت خود را معرفی کنند؛ اما عوامل بسیاری از جمله ترس از واکنش منفی دیگران، در عمل، این مسئله را با چالش روبرو می کند. بنابراین در جریان برخورد و تبادل، فرهنگ ها از قدرت و توانایی یکسانی برخوردار نیستند» (مولایی و مجدی زاده، 1396: 84).

 

5. جهانی بودن. مجموع ویژگی های بالا منجر شده است که فرهنگ های مجازی به فرهنگ های جهانی تبدیل شوند. «هر اندازه که فرهنگ ها با یکدیگر برخورد می کنند، مبادله و گفتگو میان انسانها بیشتر می شود، مشترکات میان فرهنگ ها و هویت ها نیز افزایش می یابد. به بیان روشن تر، با فشرده تر شدن جهان، آگاهی جهانی انسان ها بیشتر می شود و هرآنچه انسان ها نسبت به تعلق داشتن به جهان واحدبسیار بزرگتر آگاه شوند، فرهنگ ها و هویت هایی فراگیرتر شکل می گیرند» (گلمحمدی،1381: 121). «فرهنگ جهانی به گونه ای ادغام و و یکپارچه شده است که اجزای آن یکسان یا متمرکز نشده اند؛ بلکه رابطه ای نسبی با یکدیگر دارند. جهانی شدن تمام عیار فرهنگ شامل یک میدان عمومی اما متجانس و ناهمگن از فرصت های ارزشی، سلیقه ها و شیوه های زندگی خواهد بود که بدون محدودیت و به منظور ابراز وجود یا مصرف در دسترس هر فرد خواهد بود» (مالکوم واترز. 1379 : 185). جریانی پیوسته از عقاید، اطلاعات، تعهدات، ارزشها و سلایق شکل ویژه ای به فرهنگ جهانی شده می دهد. نخست پاره فرهنگ هایی که پیشتر جمع و جور و همگون شده بودند را با یکدیگر مرتبط می کند و آنها را ناگزیر می سازد با هم پیوند برقرار کنند. دوم امکان تکامل فرهنگ های واقعا فراملیتی که با هیچ ملت-دولت-جامعه خاصی پیوند نداشته باشند فراهم می آید که ممکن است نوظهور یا التقاطی باشد (مالکوم واترز. 1379 : 186).

 

در پایان باید به این نکته توجه داشت که اساس و پایه فرهنگ مجازی تا حدودی برگرفته از فرهنگ در فضای واقعی است که به واسطه وجود امکانات خاص فضای مجازی، اختصاصات ویژه ای یافته و به گونه ای دیگر نمود یافته است. 

 

همچنین، با پذیرش این نکته که دو جهان فیزیکی و مجازی به موازات هم پیش می‌روند و از یکدیگر تاثیر متقابل میپذیرند، باید گفت که دو فرهنگ واقعی و مجازی نیز دارای تاثیرات متقابل هستند. بدین ترتیب میتوان گفت که آنچه ما در فضای مجازی و رسانه های جدید فرا میگیریم، در نهایت بر زندگی ما در فضای واقعی و فرهنگ واقعی ما نیز تاثیر می گذارد. به عنوان نمونه می توان به فرهنگ اختصارنویسی اشاره کرد. اقتضائات خاص فضای مجازی منجر به آن شده است که در تعاملات مبتنی بر این بستر از کلمات اختصاری همچون اس دادن و یا بزنگ و... استفاده کنیم. اما در ادامه این فرهنگ اختصار به فرهنگ واقعی ما نیز راه یافت و امروزه به وفور در تعاملات رو در رو و در فضای واقعی از این واژگان استفاده می شود. 

منابع:

 

عاملی، س. (1382). دوجهانی شدن ها و آینده جهان. کتاب ماه علوم اجتماعی، 69 و 70.

 

عاملی، س. (1395). مطالعات جهانی شدن: دوفضایی شدن ها و دوجهانی شدن ها. تهران: سمت. 

 

گلمحمدی، ا. (1396). جهانی شدن، فرهنگ، هویت. تهران: نشر نی.

 

مولایی، ح، و مجدی زاده، ز. (1396). نقش تفاوت های فرهنگی و هویتی در خودابرازی کاربران ایرانی شبکه های اجتماعی. تحقیقات فرهنگی ایران. 10 (4).

 

نایار، پ. (1396). درآمدی بر رسانه‌های نوین و فرهنگ‌های مجازی. ترجمه سعیدرضا عاملی و گودرز میرانی، تهران: مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.

 

واترز، م. (1379). جهانی شدن. ترجمه مردانی گیوی و مریدی، تهران: سازمان مدیریت صنعتی.

 

Culea, E. (2012). Cyberculture Theory – Part 1: Origins and Science-Fiction. DNArchi, 14/11/2012<http://dnarchi.fr/culture/cyberculture-theory-part-1-origins-and-science-fiction/>

 

 

پی نوشت:

 

در رابطه با فرهنگ مجازی، وبسایت filmcourage مشاهده فیلم های زیر را پیشنهاد کرده است:

 

The Internet’s Own Boy

 

Citizenfour

 

Deep Web

 

We Are Legion – The Story of the Hacktivists

 

Underground: The Julian Assange Story

 

We Live in Public

 

The Social Network

 

Killswitch

 

Zero Days

 

Cyber Seniors

 

Troll, Inc.

 

توضیحات بیشتر در خصوص فیلم ها در: 

 

 http://filmcourage.com/2016/11/06/top-10-movies-cyberculture-worth-watching/