دوفضایی شدن فرهنگ و موزه مجازی

«بنیادی ترین تغییر جهان معاصر، تولد جهان دوم به موازت جهان اول است که در دل خود تغییرات ماهیتی بسیار بزرگی همچون دو فضایی شدن زمان، دو فضایی شدن کار، دو فضایی شدن انرژی و محیط زندگی را فراهم آورده است» (عاملی، 1392: 7).

در فضای مجازی مفاهیم مکان، زمان، کار و انرژی تغییر کرده است و برای فهم دو فضایی شدن فرهنگ، شناخت تفاوت ‌های جهان مجازی با جهان فیزیکی در این چهار مولفه بنیادین، ضروری است. در ادامه، تغییرات در این چهار مولفه بنیادین با ذکر مثالی از موزه مجازی و ظرفیت های آن در مقایسه با موزه در فضای فیزیکی بیان خواهد شد. 

تغییر در مکان و زمان:

فضای مجازی، یک جریان سیال و پر تحرک بوده که از استبداد زمان و مکان رها شده است (عاملی، 1389).

فضای مجازی، همه جایی و همه مکانی است، مرزها را به سهولت می‌پیماید و در آن واحد از رموزی پرده می‌گشاید که به دست آوردن آن‌ها در عالم فیزیکی مستلزم صرف، انرزی، زمان و هزینه بسیار است و گاه حتی غیر ممکن می‌نماید. در فضای مجازی ما در محیطی قرار داریم که فاصله‌ای وجود ندارد و به تبع آن مقیاسی برای اندازه گیری وجود ندارد (عاملی، 1395 الف).

از مهم ترین ویژگی های زمان در فضای مجازی، فشردگی و سرعت بسیار بالای آن است که به موجب آن سرعت انجام فعالیت ها در فضای مجازی افزایش می یابد. همچنین از دیگر تفاوت های زمان در جهان فیزیکی و جهان مجازی، دیجیتالی و غیرمرکزی بودن زمان در جهان مجازی است.

زمان در جهان فیزیکی، خطی است و به همین دلیل، لحظه‌ای از دست می‎‌رود و لحظه‌ای دیگر جایگزین می‌شود. این در حالی است که زمان در فضای مجازی، هندسی بوده و به همین دلیل در فضای مجازی ما در عین واحد با زمان‌های بسیاری سروکار داریم (عاملی، 1395 الف). همچنین در محیط فیزیکی، زمان به پایان می رسد و شاهد مرگ زمان خواهیم بود؛ در حالی که در فضای مجازی زمان به پایان نمی رسد و نمی توان قائل به مرگ زمان بود (عاملی، 1395 ب). به عبارت دیگر، زمان در معنای فیزیکی آن موضوع مرگ و زندگی بوده و موضوع انتزاع شده از گذشته، حال و آینده است؛ در حالی که زمان در فضای مجازی، موضوع زندگی - زندگی بوده و جریان گذشته، حال و آینده در یک زمان است (عاملی، 1389). تفاوت میان زمان در جهان فیزیکی و جهان مجازی، سرمنشا تفاوت های دیگری شده است که از آن جمله می توان به تفاوت حافظه در جهان فیزیکی و حافظه در جهان مجازی اشاره کرد. بدین ترتیب که «امر ذخیره‌سازی در جهان مجازی ظرفیتی غیرقابل مقایسه با ظرفیت ذخیره سازی در جهان فیزیکی دارد» (عاملی، 1389).

تغییر در کار و انرژی:

ماهیت متفاوت مکان و زمان در فضای مجازی در مقایسه با فضای فیزیکی، خود منجر به تغییراتی در ماهیت کار و انرژی در این فضا شده است. به بیان دیگر، تفاوت انرژی و کار در فضای فیزیکی با انرژی و کار در فضای مجازی، از تفاوت زمان و مکان در فضای مجازی نشئت گرفته است.

رهایی فضای مجازی از استبداد مکان و زمان، این امکان را فراهم کرده است که بتوان همه زمان های از دست رفته، همه انرژی های پراکنده را در این فضا گرد هم آورد. همچنین زمان مجازی قابلیت ساختاربندی دوباره ارزش اقتصادی کار را فراهم  می کند (عاملی،1389: 42).

در فضای مجازی، مفهوم کار و انرژی تغییر می کند. منظور از کار مکانیکی در فیزیک، مقدار انرژی‌ای است که انتقال پیدا می‌‌کند. کار مجازی، در حقیقت ادامه‌ اندیشه‌ کار مکانیکی است که در آن انرژی فیزیکی به داده‌ مجازی تبدیل می‌شود. بنابراین، مفهوم اقتصادی کار مجازی، ارزش افزوده‌ای است که یک کار را به متمایل به بی‌نهایت تولید، توزیع و مصرف تبدیل می‌کند (عاملی، 1391). به عبارت دیگر، در فضای مجازی یک تولید به مثابه متمایل به بی نهایت تولید است و تولید از بقاء نسبی پایدار برخوردار است. از جمله نتایج این تولید آن است که در فضای مجازی کار، نیازمند تکرار نیست، بلکه ماهیت یک کار، تصاعد متمایل به بی نهایت است و کار مجازی، بسیاری از کارهای تکراری در جهان واقعی و جهان مجازی را حذف می کند و منجر به کاهش هزینه ها می گردد (عاملی، 1395 ب).

در ترکیب زمان مجازی و کار مجازی، تبدیل مهمی صورت می‌گیرد که از آن، تعبیر به انرژی مجازی می‌کنیم. منظوز از انرژی مجازی، تبدیل امر شیئی به امر عددی است که امکان تبادل و ذخیره‌سازی متمایل به بی‌نهایت را فراهم می کند. انرژی مجازی از اصطکاک و تخریب بسیار کمی برخوردار است و مصرف آن موجب کم شدن آن نمی‌شود بلکه به صورت تصاعد هندسی بر ظرفیت‌های آن اضافه می‌شود (عاملی، 1391).

موزه مجازی:

آنچه در بالا توضیح داده شد را می توان با ذکر یک مثال روشن کرد. ایجاد موزه های مجازی در مقایسه با موزه در فضای فیزیکی، این مزیت را دارد که بازدید از آن وابسته به زمان و مکان نیست و در هر زمان و هر مکان، امکان بازدید از آن وجود دارد. یک فرد به راحتی می تواند در هر ساعتی از شبانه روز، از موزه ای در خارج از مرزهای کشور خود بازدید کند. میان ما و موزه مجازی، فاصله ای وجود ندارد و نیاز نیست که برای بازدید از آن فاصله ای طی شود. از سوی دیگر، امکان بازدید از موزه های مجازی در مقایسه با بازدید از موزه های حاضر در فضای فیزیکی، با سرعت بسیار بیشتری امکان پذیر است. همچنین چنانچه پیشتر گفته شد، زمان در فضای مجازی هندسی بوده و در فضای مجازی در عین واحد با زمان‌های بسیاری سروکار داریم؛ این ظرفیت های فضای مجازی، این امکان را به وجود می آورد که در زمان واحد امکان انجام چند فعالیت وجود داشته باشد. در مثال موزه مجازی نیز این امکان وجود دارد که افراد بتوانند همزمان با انجام سایر فعالیت ها، از موزه های مجازی نیز بازدید کنند. از جمله دیگر مزایای موزه مجازی در مقایسه با موزه در فضای فیزیکی، آن است که تولید موزه مجازی نیازمند تکرار و نگهداری و بازسازی نیست. موزه مجازی پایدار بوده و به اصطهلاک و تخریب دچار نمی شود. همچنین استفاده از آن نه تنها موجب تخریب آن نمی‌شود؛ بلکه به صورت تصاعد هندسی بر ظرفیت‌های آن اضافه می‌شود. 

منابع:

عاملی، س (1392). منطق شهرهای مجازی و مفهوم کار مجازی: ضرورت طرح جامع شهر مجازی. فصلنامه رسانه، 90: 7-26.

عاملی، س (1391). رویکرد دو فضایی به پیشرفت اسلامی- ایرانی. ماهنامه مدیریت ارتباطات.

عاملی، س (1395 الف). نخستین جلسه از جلسات کرسی یونسکو در فضای مجازی : دوفضایی شدن جهان. تهران: دانشکده مطالعات جهان.

عاملی، س (1395 ب). نهمین جلسه از جلسات کرسی یونسکو در فضای مجازی : دوفضایی شدن جهان. تهران: دانشکده مطالعات جهان.

عاملی، س (1389).  رویکرد دو فضایی به آسیب ها، جرائم، قوانین و سیاست های فضای مجازی، تهران: انتشارات امیرکبیر.